PZR SA-75 Dźwina

Przeciwlotniczy zestaw rakietowy rodziny SA / S-75 (w NATO oznaczony kryptonimem SA-2 Guideline) był przez dziesięciolecia najpowszechniej stosowanym i wyprodukowanym w największej liczbie uzbrojeniem tej klasy na świecie. Jego pojawienie się w końcu lat 50-tych zmieniło oblicze wojny powietrznej, a zestrzelania dokonane tymi zestawami rakietowymi należą do najbardziej znanych w historii, nawet dla ludzi tylko pobieżnie interesujących się historią wojen XX wieku. Były użyte bojowo m.in. w ZSRR, w konfliktach bliskowschodnich, w wojnie wietnamskiej, nad Kubą i Chinami. Początki Dźwiny to lata 50-te, kiedy postanowiono opracować mobilną, tańszą i lżejszą alternatywę dla systemów stacjonarnych S-25 / S-50 przeznaczonych do obrony Moskwy i Leningradu. Wynikiem tych prac był zestaw przeciwlotniczy SA-75 Dźwina. Stanowisko ogniowe zestawu składało się z 6 jednoszynowych wyrzutni SM-63 z dwustopniowymi rakietami W-750 (1D), rozmieszczonych koliście w odległości 50 – 75 m od radiolokacyjnej stacji kierowania ogniem RSNA-75M w ostatecznej wersji M składającej się 4 kabin holowanych. Były to: PA – kabina nadawczo-odbiorcza z układem antenowym, UA – dowodzenia i kierowania startem, AA – zliczająco-wyliczająca i RA (RMA) – rozdzielczo-przetwarzająca z agregatami prądotwórczymi. W odległości koło 300 m rozstawiano posterunek radiolokacyjny wczesnego wykrywania z radiolokatorem P-12 oraz radiowysokościomierzem PRW. To właśnie przy pomocy PZR SA-75 Dźwina 1 maja 1960 roku Rosjanie zestrzelili nad Swierdłowskiem amerykański, wysokościowy samolot szpiegowski U-2 pilotowany przez Francisa Garego Powersa. Drugą ofiarą był własny myśliwiec MiG-19, który również próbował przechwycić i zestrzelić intruza.
Decyzję o wprowadzeniu w Polsce przeciwlotniczych zestawów rakietowych podjęto w 1959 roku, zgodnie z dyrektywą Ministra Obrony Narodowej: „Dla wzmocnienia obrony przeciwlotniczej obszaru kraju zostaje wprowadzone na wyposażenie Wojska Polskiego uzbrojenie rakietowe” i już w tym samym roku dostarczono z ZSRR pierwsze dwa zestawy SA-75. W ciągu zaledwie kilku lat przezbrojono z artylerii lufowej na systemy rakietowe około 80% jednostek i zorganizowano cały system obrony powietrznej kraju, głównie okolic Warszawy, Śląska i wybrzeża Bałtyku, składający się z ponad 30 dywizjonów ogniowych i technicznych w strukturach dywizji, brygad i pułków OPK. Jednym z nich był 25 Dywizjon Rakietowy OPK (JW 1068) w Dąbrówce. W 1963 roku postanowiono wprowadzić nowocześniejsze, o lepszych parametrach systemy rakietowe S-75M Wołchow, które częściowo zastąpiły starsze Dźwiny (m.in. w Dąbrówce). Zestawy SA-75 i S-75 będące na wyposażeniu dywizjonów rakietowych stacjonowały w stałych, tajnych bazach. Wszystkie miejsca stacjonowania jednostek miały bardzo zbliżony układ opracowany na podstawie standardowego planu, dostosowany jedynie do lokalnych warunków terenowych. W skład stanowiska ogniowego dywizjonu rakietowego PZR S-75M Wołchow wchodziło kilka elementów. Pierwszym była bateria radiotechniczna i startowa (schron stanowisk dowodzenia i naprowadzania rakiet z ukryciami dla kabin SD i SNR oraz kolumną antenową stacji SNR-75W, sześć stanowisk startowych dla wyrzutni rakiet SM-90 osłoniętych wałami ziemnymi, stanowisko wczesnego wykrywania z radiolokatorem P-18 i wysokościomierzem PRW-13, ukrycia z wiatami na samochody transportowo-załadowcze ZiŁ-157 oraz ukrycia lub schrony dla obsług startowych. Następnie bateria techniczna z magazynami gotowych rakiet i budynkami infrastruktury przechowywania, dystrybucji paliwa rakietowego, utleniacza, sprężonego powietrza oraz stanowiska montażu i uzbrajania pocisków. Na koniec należy wymienić część koszarową, ze stanowiskami łączności, dowództwa, stołówką, świetlicą, wartownią oraz kotłownią, magazynami, punktem kontroli technicznej, strażą pożarną i garażami na samochody dywizjonu. Ostatecznie przeciwlotnicze zestawy rakietowe S-75M Wołchow wycofano z Wojska Polskiego w 2001 roku, po blisko 40 latach eksploatacji, a większość jednostek, w których ich używano rozformowano. Tylko nieliczne, przezbrojone w inne zestawy, np. S-125 Newa przetrwały.
W zbiorach Muzeum Techniki Wojskowej GRYF posiadamy kompletną wyrzutnię SM-63 wraz z pociskiem rakietowym W-750 systemu SA-75 Dźwina oraz część rakiety W-755 systemu S-75M Wołchow (dwa przedziały: 1 z elementami radiozapalnika, na którym znajdują się destabilizatory oraz 2, w którym mieściła się głowica bojowa, odłamkowo-burząca o masie 198 kg).

 

Dane techniczne SA-75 Dźwina (pocisk W-750):
Wyrzutnia: SM-63
Sektor obrotu: 360 st.
Kąt podniesienia prowadnicy: 10-65 st.
Masa wyrzutni w położeniu marszowum: 12 t
Masa wyrzutni w położeniu bojowym: 8,4 t
Sterowanie wyrzutnią: zdalne, elektrohydrauliczne (awaryjnie – ręczne)
Pocisk rakietowy: W-750
Sposób kierowania: komendowy, z radiolokacyjnym śledzeniem pocisku i celu
Zapalnik: radiolokacyjny zbliżeniowy z systemem samolikwidacji
Długość: 10,73 m
Masa pocisku: 2163 kg
Siła ciągu silnika startowego: 27000-50000kG
Czas pracy silnika startowego: do 5 sek. / 4 sek.
Siła ciągu silnika marszowego: 2650 kG
Czas pracy silnika marszowego: do 25 sek.
Zasięg: 8 do 29 km
Pułap zwalczania celów: 3 do 22 km
Maksymalna prędkość lotu celu: 1500 km/h

 
Dane techniczne S-75M Wołchow (pocisk W-755):
Wyrzutnia: SM-90
Sektor obrotu: 360 st.
Kąt podniesienia prowadnicy: 10-75 st.
Masa wyrzutni w położeniu marszowum: 14,2 t
Masa wyrzutni w położeniu bojowym: 11,1 t
Sterowanie wyrzutnią: zdalne, elektrohydrauliczne (awaryjnie – ręczne)
Pocisk rakietowy: W-755
Sposób kierowania: komendowy, z radiolokacyjnym śledzeniem pocisku i celu
Zapalnik: radiolokacyjny zbliżeniowy z systemem samolikwidacji
Długość: 10,78 m
Masa pocisku: 2397 kg
Siła ciągu silnika startowego: 35000-58000kG
Czas pracy silnika startowego: 4 sek.
Siła ciągu silnika marszowego: 2000-3500 kG
Czas pracy silnika marszowego: 48-58 sek.
Zasięg: 7 do 43/56 km
Pułap zwalczania celów: 1 do 30 km
Maksymalna prędkość lotu celu: 2300 km/h